Μέσα στις γεμάτες πανικό μέρες λόγω της φονικής εξάπλωσης του AIDS, των πρώτων φοιτητικών μου χρόνων στα πλέον μακρινά 80ς, θυμάμαι πόση εντύπωση μου είχαν κάνει κάποιες δηλώσεις επιδημιολόγων σε ένα παγκόσμιο συνέδριο στο Παρίσι, αλλά και πόσο τρόμο μου είχαν προκαλέσει. Το μύνημα ήταν το εξής: ο ιός του AIDS δεν είναι ο μόνος που θα μας χτυπήσει, μέσα στα τεράστια χωνευτήρια των δαιδαλωδών μεγαλουπόλεων της νοτιοανατολικής Ασίας δημιουργούνται καθημερινά οι προυποθέσεις για την δημιουργία, ας πούμε καλύτερα για την μετάλλαξη ιών για την φύση των οποίων δεν έχουμε ιδέα. Κάθε μέρα θα βρίσκουν ανάμεσα στα εκκατομύρια ανθρώπους που στοιβάζονται εκεί μέσα την ευκαιρία να εξελιχθούν και να γνωρίσουν ακόμη καλύτερα τον νέο ξενιστή τους που λέγεται άνθρωπος. Η πρόβλεψη αυτή άργησε κάπου 20 χρόνια να επαληθευθεί, έπρεπε να περιμένουμε ως το 2002 και την εμφάνιση του πρώτου κορονοιού ονόματι SARS που πρωτοεμφανίστηκε στην κινεζική επαρχία Γκουανγκντόνγκ, για να αρχίσουμε να αντιλαμβανόμαστε το μέγεθος και την σημασία αυτής της εκτίμησης.
Παγκοσμιοποίηση, ο θαυμαστός νέος κόσμος των ιών.
Η οικονομική εξέλιξη που ξεκίνησε με την έναρξη του παγκοσμιοποιημένου οικονομικού συστήματος, συνέδεσε σχεδόν το σύνολο του πλανήτη σε ένα στενό πλέγμα οικονομικών διασυνδέσεων, σε σημείο ώστε οι οικονομικές δραστηριότητες να εξαπλωθούν σε σημείο ώστε να περιορίζονται ακόμη δραστικότερα τα όρια του φυσικού κόσμου, όρια που ούτως ή άλλως ήταν ήδη στενά. Οι ανθρώπινες δραστηριότητες κατέλαβαν μεγάλα τμήματα των δασών της Λατινικής Αμερικής, της Αφρικής, πρωτίστως όμως της νοτιοανατολικής Ασίας. Μία τάση που είχε ήδη αρχίσει να διαφαίνεται από τα τέλη της δεκαετίας του 80 με την ραγδαία οικονομική άνοδο της Κίνας, που συμπαρέσυρε μαζί της και τις γειτονικές χώρες της περιοχής, ιδιαιτερα το Βιετνάμ, την Ινδονησία, την Μαλαισία, και τις Φιλιππίνες. Η ανθρώπινη παρουσία έγινε αισθητή σε μέρη που ποτέ πριν δεν είχαν αντικρίσει ανθρώπινο πλάσμα, ενώ οι μορφές άγριας ζωής που έχαναν τον βιότοπό τους συσσωρεύοταν όλο και περισσότερο σε μικρότερο χώρο, γεγονός που έδινε την ευκαιρία σε μικροοργανισμούς όπως οι ιοί να έρχονται σε διαρκείς επαφές με άλλους συναδέρφους τους, να ανταλλάσουν πληροφορίες, και ανάλογα με την περίσταση να μεταβάλλονται. Ζώα συνήθως αφιλόξενα και μοναχικά όπως οι νυχτερίδες έρχοταν συχνότερα σε επαφή με άλλα ζώα έκων άκων. Και το κακό δεν θα αργούσε να έρθει και για τον άνθρωπο. Θα σταθώ λίγο στην νυχτερίδα, που έχει κατηγορηθεί τόσο συχνά για την διάδοση ιών, ιδιαίτερα των κορονοιών, ήδη από τις αρχές της πρώτης επιδημίας του 2002. Το ντροπαλό αυτό ζωάκι, έχει μια περίεργη ιδιαιτερότητα. Εξαιτίας της υψηλής ποσότητας Άλφα Ιντερφερόνης που περιέχει το αίμα της, είναι αλώβητη σε ιούς. Σε πειράματα που έγιναν με κύτταρα νυχτερίδας στο Πανεπιστήμιο του Μπέρκλευ-Καλιφόρνια, διεφάνη ότι τα κύτταρα ήταν αλώβητα στους ιούς των Έμπολα, AIDS, ακόμη και της λύσσας!!! Αντιλαμβάνεται κανείς τι μπορεί να συμβεί όταν ιοί που ξενίζονται σε ένα πανίσχυρο ξενιστή περάσουν σε ένα ασθενέστερο ανοσοποιητικό σύστημα. Στην κυριολεξία κάνουν πάρτυ. Αυτοί οι ιοί δεν είναι οι πρώτοι που περνάνε από ζώο σε άνθρωπο, δεν θα είναι ούτε οι τελευταίοι, είναι όμως οι πρώτοι που είχαν την ευκαιρία να εξελιχθούν για τόσο μεγάλο διάστημα ανενόχλητοι, και να περάσουν σε μία σειρά άλλων ξενιστών, έχοντας έτσι την δυνατότητα να εξελίξουν τις στρατηγικές τους. Η εξέλιξη φέρνει και τα παρελκόμενα για την ανθρώπινη δραστηριότητα….και ίσως αυτός ο ιός να είναι μόνον ο πρώτος μιας ολόκληρης σειράς ιών που πρόκειται να μας απασχολήσουν τα επόμενα χρόνια. Πράγμα που μας κάνει να σκεφτόμαστε μέτρα και στρατηγικές αντιμετώπισής τους, τόσο από τους γιατρούς, όσο και από όλους τους αρμόδιους, οικονομικούς, κοινωνικούς, και πολιτικούς που θα πρέπει να αντιμετωπίσουν τις νέες καταστάσεις που έρχονται.
Πανδημία και οι ως τώρα συνέπειές της.
Η ανθρωπότητα έχει πολλούς αιώνες να βιώσει μία επιδημία παγκοσμίων διαστάσεων, έτσι ώστε να μην διαθέτει ούτε την εμπειρία, αλλά ούτε και την ψυχική ετοιμότητα να αντιμετωπίσει μία τέτοια κατάσταση. Παράλληλα η εκμηδένιση των αποστάσεων φέρνει την ασθένεια σε ελλάχιστο χρόνο από το ένα άκρο της γης στο άλλο, με αποτέλεσμα να ανατρέπονται δεδομένα στην κοινή λογική των ανθρώπων, και να διαταρράσονται οι ισορροπίες που διέπουν τα μέτρα και σταθμά με τα οποία λογάριαζαν την ζωή τους και τον περίγυρό τους. Σταδιακά αρχίζουν να χάνουν την έννοιά των σταθερών και αξιών που ως τώρα αποτελούσαν τα σημεία αναφοράς τους. Στο παρελθόν η ανθρωπότητα αντιμετώπισε πολλές επιδημίες με τραγικά αποτελέσματα, οι πιο γνωστές είναι αυτές που προκάλεσε η πανώλη σε Ασία και Ευρώπη, αλλά στην εποχή που αυτές οι επιδημίες έλαβαν μέρος, ο θάνατος για τους ανθρώπους ήταν μία καθημερινότητα, κάτι το δεδομένο, όπως ήταν και η φτώχεια, και η αδυναμία μπροστά στην φύση. Η απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου όσο και αν ήταν οδυνηρή, θεωρούταν ως κάτι πολύ κοντά στην τάξη πραγμάτων, συνέβαινε καθημερινά σε πολλούς, ο πόνος αυτής της απώλειας λειαίνοταν στον τροχό του χρόνου και γράφοταν στον λογαριασμό του πεπρωμένου. Εν έτει 2020 η ανθρωπότητα βιώνει μία ως τώρα ανεξέλεγκτη τεχνολογική και επιστημονική εξέλιξη, η καθημερινότητα αποτελείται ουσιαστικά από ανέσεις που ο μέσος άνθρωπος θεωρεί ως δεδομένα, η καταστροφή ή ο θάνατος είναι κάτι μη προβλέψιμο, κάτι που δεν υπάρχει στο πρόγραμμα, ή τουλάχιστον κάτι που αργεί πολύ, και ως εκ τούτου δεν μας απασχολεί, ιδιαίτερα στην Ευρώπη και στην Βόρειο Αμερική. Η ΨΥΧΟΛΟΓΊΑ ΤΟΥ ΜΈΣΟΥ ΠΟΛΊΤΗ ΤΩΝ ΠΕΡΙΟΧΏΝ ΑΥΤΏΝ ΑΔΥΝΑΤΕΊ ΝΑ ΑΝΤΙΛΗΦΘΕΙ ΌΤΙ ΤΑ ΠΆΝΤΑ ΜΠΟΡΟΎΝ ΝΑ ΑΝΑΤΡΑΠΟΎΝ ΑΠΌ ΣΤΙΓΜΉ ΣΕ ΣΤΙΓΜΉ. Στο σημείο που η λογική αλληλουχία των πραγμάτων έτσι όπως το άτομο την ήξερε, αρχίζει και διαλύεται, το άτομο αντιδρά με οποιονδήποτε τρόπο αυτό νομίζει ως σωστό. Άτομα με πιο αδύναμο χαρακτήρα, συνήθως χαμηλού βιοτικού και μορφωτικού επιπέδου βρίσκονται γρηγορότερα σε δύσκολη θέση, είτε πρόκειται για εύρεση εργασίας, είτε για πρόσβαση σε ιατρική μέριμνα, με αποτέλεσμα να αντιδρούν περισσότερο αντιδραστικά προς το ισχύον σύστημα, γεγονός που τα καθιστά ευάλωτα σε διάφορες μορφές χειραγώγησης, που συνήθως εκφράζονται με την μορφή κάποιας κρυφής συνομωσίας και της απειλής που αυτή αποτελεί για την ύπαρξή τους.Δεν είναι λοιπόν παράξενο πως έχουν εξαπλωθεί τόσο γρήγορα μία ολόκληρη σειρά συνομωσιών, είτε πρόκειται για την επιβλαυή προς την υγεία χρήση του 5G, είτε πρόκειται για το συνομωτικό δίκτυο των κυνηγών του αδρενοχρώματος, είτε για εξωγήινους, ή για κάποια συνομωσία του λόμπυ των εμβολίων, ο κατάλογος είναι μακρύς. Το ψυχολογικά αδύναμο άτομο αντικαθιστά γρήγορα το αντικειμενικό με το υποκειμενικό, σε αυτό βοηθάει πολύ η έλλειψη μόρφωσης. Πλέον περίπου 18% των Αμερικανών, μία χώρα όπου η μόρφωση είναι κυρίως προνόμιο των εύπορων, πιστεύει ανοιχτά ότι κάποιο συνομωτικό δίκτυο κρύβεται πίσω από την εξάπλωση της επιδημίας του κορονοιού. Η σκέψη αυτή δυστυχώς αρχίζει και κερδίζει έδαφος και στην Ευρώπη, με την Ελλάδα να βρίσκεται στις πρώτες γραμμές αυτής της τάσης. Η ροπή αυτή μεγάλου αριθμού ανθρώπων προς την κατεύθυνση αυτή, δημιουργεί μεγαλύτερες δυνατότητες χειραγώγησης της μάζας από δημαγωγούς, οι οποίοι εν καιρώ θα μπορούν να επιβληθούν μέσω αυτών στην πολιτική σκηνή, πράγμα που συνιστά σοβαρή απειλή για την δημοκρατία.
Κανένα κράτος δεν είναι σε θέση σήμερα να αντιμετωπίσει τέτοιου είδους καταστάσεις μαζικού χαρακτήρα χωρίς σοβαρές απώλειες. Και εάν στον κοινωνικό τομέα η αίσθηση του κινδίνου και μόνον προκαλεί από μόνη της μία αντίδραση κοινής πειθαρχίας, πράγμα που ανάγεται στις αταβιστικές καταβολές του ανθρώπινου είδους, δεν θα μπορούσαμε να πούμε ότι τα πράγματα εξελίσσονται τόσο θετικά και στον τομέα της οικονομίας. Σε αυτό τον τομέα φαίνεται πως ολόκληρο το παγκόσμιο σύστημα έχει βρεθεί σε αδιέξοδο, για να μην πω καλύτερα έχει ήδη καταρρεύσει. Μένει μόνο ο επικήδειος. Ένα σύστημα που αυτοαποκαλούταν με τόση κομπορρημοσύνη ως παγκοσμιοποιημένο, που ανήγε τον λόγο ύπαρξής του στην ίδια την λογική εξέλιξη των πραγμάτων, επικαλούμενο μάλλιστα κάποτε και την ίδια την φύση ως συνήγορό του, δείχνει αδύναμο να σταθεί στα πόδια του, και ψάχνει εναγωνίως για λύσεις που δεν το κρύβει καν, είναι όλες προσωρινού χαρακτήρα.
Τα συστήματα υγείας αδυνατούν να ανταπεξέλθουν στις υποχρεώσεις τους, πληρώνοντας την αλλαζονία του οικονομικού συστήματος που ως τώρα θεωρούταν πανάκεια και συνέχεια της ίδιας της ανθρώπινης φύσης. Εκατομύρια κλίνες καταργήθηκαν, εκατοντάδες χιλιάδες ιατρικού και νοσηλευτικού προσωπικού απολύθηκαν, τα κονδύλια στον τομέα της υγείας κατακρεουργήθηκαν, χώρες που αυτοαποκαλούταν ως πρότυπα, όπως οι ΗΠΑ, Γαλλία, Βρεττανία, Γερμανία, Ολλανδία, είδαν ξαφνικά ότι τα νοσοκομεία τους δεν είναι σε θέση να εκπληρώσουν τον σκοπό για τον οποίο ορίζονται. Είδαν ελλείψεις σε βασικά υλικά, υλικά που θεωρούταν δεδομένα ως τώρα. Η μετατόπιση σχεδόν όλων των εργοστασίων προιόντων μη υψηλής προστιθέμενης αξίας στην Ασία άφησε την Ευρώπη κυριολεκτικά ακάλυπτη στον ανεφοδιασμό του υγιονομικού της συστήματος, αλλά ακόμη περισσότερο άφησε ολόκληρο το σύστημα που αυτάρεσκα επαγγέλοταν ως πνευματικό της παιδί ακάλυπτο. Ευρώπη και Βόρειος Αμερική ήρθαν αντιμέτωπες με την έλλειψη μασκών προστασίας, γαντιών, και αντισηπτικών σαν να ήταν οποιεσδήποτε περιοχές του Τρίτου Κόσμου. Η εμπιστοσύνη των ίδιων των κυβερνόντων προς το σύστημα άρχισε να κλονίζεται. Πιο πολύ όμως άρχισε να κλονίζεται η εμπιστοσύνη στην ικανότητα αυτοσυντήρησης του ίδιου του οικονομικού μας συστήματος, αυτού που αυτάρεσκα αυτοαποκαλούταν παγκοσμιοποιημένο, και που διεκδικούσε το δικαίωμα να είναι το μόνο αλάνθαστο στην γη. Το σύστημα αυτό φαίνεται πως αρχίζει να πληρώνει για την ύβρι του αυτή, αλλά και οι άνθρωποι που το στήριζαν πληρώνουν τώρα την αλλαζονία τους.
Οι χιλιάδες μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων που αναγκάζονται να κλείσουν λόγω των μέτρων προστασίας, είναι δύσκολο αν καταφέρουν να επιβιώσουν ακόμη και με μία πρόσκαιρη οικονομική ενίσχυση που προσφέρουν κάποια κράτη, τα πλουσιότερα. Σε κράτη όπως αυτά της Αφρικής ή της Λατινικής Αμερικής, και τα περισσότερα ασιατικά κράτη, οι πιθανότητες επανάκαμψης αυτών των επιχειρήσεων είναι σχεδόν μηδενικές. Ολόκληρες γεννιές επαγγελματιών και μικροεπιχειρηματιών έχουν καταδικαστεί στον αφανισμό. Άνθρωποι που συντηρούσαν εκτος από τις οικογένειες τους, και ένα καταναλωτικό σύστημα, άνθρωποι που με την σειρά τους συντηρούσαν ως πελατες τους εφοδιαστές τους. Μετά από αυτή την επιδημία κανείς δεν ξέρει πόσο ισχυρό θα είναι το κύμα μετανάστευσης από αυτές τις περιοχές προς την Ευρώπη και την Βόρειο Αμερική. Στην ουσία καταρρέει ολόκληρο το δίκτυο υποδομών σε αυτές τις χώρες.
Αλλά και στην πάλαι ποτέ ευημερούσα Δύση, τα πράγματα είναι τραγικά. Τομείς όπως οι μεταφορές, τουρισμός, Ξενοδοχεία, εστίαση, διασκέδαση, υπηρεσίες, έχουν ουσιαστικά αφανιστεί σαν οικονομικοί συντελεστές. Μικρομάγαζα, εμπόριο, μόδα και ένδυση, χωρίς ισχυρές ενέσεις ρευστού δεν θα μπορέσουν ίσως ποτέ να ανακάμψουν. Εκατομμύρια άνθρωποι χάνουν τις δουλειές τους, η αβεβαιότητα βασιλεύει παντού, και σχεδόν πάντα οι πρώτοι χαμένοι είναι αυτοί που στέκοταν πάντα στα χαμηλότερα σκαλοπάτια της οικονομικής βαθμίδας, οι μικροί, οι ανειδίκευτοι, οι απλοί εργαζόμενοι, οι μη έχοντες. Και αν στην Ευρώπη το πρόβλημα αυτό με το κράτος Πρόνοιας που αποτελεί παραδοσιακό τομέα δράσης των ευρωπαικών κρατών, τα πράγματα κάπως μένουν σε ένα σημείο ελεγχόμενο, στις ΗΠΑ όπου επικρατεί η γενική αποδοχή πως το κράτος δεν πρέπει να ανακατεύεται στις οικονομικές δραστηριότητες των πολιτών, η κατάσταση κινδινεύει να ξεφύγει κάθε ελέγχου. Αυτή την στιγμή μετράμε 52 εκατομύρια ανέργους με μηδενικη προοπτικη επανένταξης σε κάποια εργασία στο εγγύς μέλλον, με σχεδόν μηδενικό κοινωνικό κράτος, και ένα παραπαίοντα σύστημα υγείας που τελεί υπό ιδιωτική φροντίδα με κρατική κάλυψη, τα ελλείματα των ασφαλιστικών εταιριών τα πληρώνει το κράτος, αντί να αναλάβει το κράτος μόνο του το ίδιο το σύστημα, μία ανεδαφική και συνάμα υποκριτική τακτική που ονομάζεται ελεύθερη αγορά στην χώρα αυτή. Τα νοσοκομεία των ΗΠΑ θυμίζουν ναρκοπέδιο μόλυνσης πλέον, ενώ σε πολλά ήδη το προσωπικό προχωρεί ανοιχτά σε απεργίες, πράγμα ως τώρα ανήκουστο στην χώρα των ευκαιριών. Εκατέρωθεν των ακτών του Ατλαντικού οι κυβερνήσεις ερευνούν τρόπους ενίσχυσης των χτυπημένων οικονομιών τους. Πακέτα βοήθειας που αγγίζουν τα τρισεκατομύρια είναι έτοιμα να πέσουν προς διάσωση των επιχειρήσεων, στις ΗΠΑ λιγότερο προς διάσωση των μικρομεσαίων, δεν παύει όμως να αποτελεί ένα τεράστιο σχέδιο διάσωσης. Και εάν στις ΗΠΑ η εκτύπωση χρήματος λίγο πολύ είναι μη ελεγχόμενη, το δολλάριο ως γνωστον είναι το μέσο συναλλαγής του πετρελαίου σε παγκόσμιο επίπεδο, στην Ευρώπη το Ευρώ κατέχει την ξεχωριστή του θέση ανάμεσα στα νομίσματα εξαιτίας της σταθερότητάς του που οφείλεται στην αυστηρή δημοσιονομική παιθαρχία της κεντρικής του τράπεζας. Μεγάλα περιθώρια ελιγμών στην εκτύπωση νέου χρήματος δεν υπάρχουν, τουλάχιστον με τα σημερινά δεδομένα. Ή μήπως όχι;
Επιστροφή στον θείο Κευνς;
Η κρίση του 2008 έθεσε τις πρώτες αμφιβολίες πάνω στην λειτουργικότητα του νεοφιλελεύθερου δόγματος επί της οικονομίας. Στην αρχή η πεποίθηση της ικανότητας αυτορύθμισης των αγορών ήταν τόσο ισχυρή, ώστε αφέθηκε να λάβει χώρα η κατάρρευση της Lehman Brothers χωρίς να κουνηθεί κανείς. Κατά τα φαινόμενα οι θεωρίες των οικονομολόγων ελλάχιστα λαμβάνουν υπόψιν τους την ψυχολογία, και δη την ψυχολογία της μάζας. Ο πανικός που κατέβαλλε τις αγορές έλαβε διαστάσεις χιονοστιβάδας που τα πάντα κατέρρεαν στο πέρασμά της, τα κράτη αναγκάστηκαν να βάλουν βαθιά το χέρι στην τσέπη, να κόψουν χρήμα, να προβούν σε μαζικές κρατικοποιήσεις ακόμη και σε χώρες πρόμαχους του νεοφιλλευθερισμού, όπως η Βρεττανία. Τα μέτρα αυτά έπεσαν στις πλάτες των φορολογουμένων, οι οποίοι έκων άκων συνεισέφεραν τον οβολόν τους προς σωτηρίαν των τραπεζών, ασφαλιστικών ταμείων, και του ίδιου του οικονομικού συστήματος. Αποτέλεσμα όλων αυτών των μέτρων ήταν η συρρίκνωση τομέων του δημοσίου, αυτοί ακριβώς οι τομείς που θεωρούταν ως μη παραγωγικοί. Υγεία, Παιδεία, Κοινωνική Πρόνοια, συνταξιοδοτικά ταμεία, υπέστησαν συνεχείς επιθέσεις λιτότητας, ουσιαστικά έγιναν σκιά του εαυτού τους. Χώρες με τεράστια ελλείματα και δανειακές υποχρεώσεις αναγκάστηκαν να κατεδαφίσουν στην κυριολεξία τους τομείς αυτούς. Η Ιταλια κατάργησε περίπου 40.000 θέσεις εργασίας στον τομέα της Υγείας, καθώς και 70.000 κλίνες!!! Επήλθε μείωση ως και 15% των νοσοκομείων της χώρας.Η Ισπανία μείωσε τον προυπολογισμό στον τομέα της Υγείας κατά 5,7%. Στην Ελλάδα μειώθηκε ο προυπολογισμός για την Υγεία απο 16,2δις το 2009 σε 6,8δις το 2016, πάνω από 13.000 γιατροί και 26.000 νοσοκομειακό προσωπικό απολύθηκαν, από τα 137 νοκοκομεία της χώρας τα 54 έκλεισαν, ενώ στα εναπομείναντα μειώθηκε ο προυπολογισμός τους κατά 40%. Ανάμεσα στα έτη 2011 και 2016, 3 εκατομύρια άνθρωποι έμειναν χωρίς την προστασία μιας ιατροφαρμακευτικής ασφάλειας. Ένας πόλεμος δεν θα τα είχε καταφέρει καλύτερα. Οι ίδιες τακτικές “εκλογικοποίησης“ του δημόσιου τομέα ακολουθήθηκε και στις υπόλοιπες χώρες της Ευρώπης, με πρωτοστατήσαντα την Γερμανία, όπου η αθρόα εισαγωγή γιατρών και νοσοκομειακού προσωπικού από το εξωτερικό σχεδόν χωρίς κανέναν ποιοτικό έλεγχο, οδήγησε σε μείωση των μισθών, και σε πρωτοφανή φυγή κυρίως γιατρών ειδίκευσης από την χώρα προς άλλες χώρες ή στον ιδιωτικό τομέα Υγείας. Από το 2011 υπάρχει συνεχής πίεση από τις Βρυξέλλες προς όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ να μειώσουν τις δαπάνες στον τομέα της Υγείας μέσω ιδιοτικοποιήσεων νοσοκομείων. Όλα αυτά τα μέτρα θα μπορούσαν να περάσουν από τα ευρωπαικά κοινοβούλια με την βοήθεια διαφόρων λόμπυ σε ΜΜΕ και βιομηχανία εν καιρώ, αν ίσως δεν τα προλάβαινε η επιδημία του κορονοιού, μία επιδημία που μόνον από τύχη δεν μας επισκέφθηκε με την μορφή άλλου ιού το 2017, όπου οι κινεζικές αρχές έκαψαν εκκατομύρια πουλερικών εγκαίρως προκειμένου να μην επεκταθεί η επιδημία έξω από το επίκεντρό της. Η ανθρωπότητα όμως δεν βάζει μυαλό, και ιδιαίτερα η εξουσία, η οποία χαρακτηρίζεται ιστορικά από μία δυνατή δόση αλλαζονικού ξερολισμού. Η τωρινή επιδημία άργησε να έρθει, και ήρθε ακόμη πιο ήπια από ότι θα μπορούσε. Η επόμενη ίσως δεν μας λυπηθεί και τόσο. Το παγκόσμιο οικονομικό σύστημα αποδεικνύεται λίγο και τρύπιο σαν ελβετικό τυρί. Ελλάχιστα κράτη είναι σε θέση να καλύψουν τις τεράστιες ζημιές που έχουν προκληθεί στην οικονομία τους, αλλά ακόμη και αυτά θα χρειαστεί να εξαντλήσουν τα αποθεματικά τους, όταν δεν είμαστε σίγουροι καν αν θα χρειαστεί να ξαναενισχύσουν την οικονομία τους κατά τον ίδιο τρόπο σε μερικούς μήνες, σε ένα χρόνο ή σε δύο. Ορισμοί όπως δημοσιονομική πειθαρχία, επάρκεια αποθεματικών, αντασφάλιση δανείων, κλπ, θα πρέπει να φύγουν από την ημερήσια διάυαξη στις συζητήσεις των οικονομικών και πολιτικών φορέων. Ήδη τα δάνεια σε παγκόσμιο επίπεδο ξεπερνούν τα 140 τρισεκατομύρια δολλάρια, όταν όλο το ρευστό του πλανήτη μετά βίας φτάνει τα 50 τρισεκατομύρια. Δεν υπάρχει σχεδόν καμμία επιχείρηση στον πλανήτη που να μην έχει πάρει ένα δάνειο από κάποια τράπεζα, δάνειο που υπό τις παρούσες συνθήκες δεν θα μπορεί να εξυπηρετήσει ούτε καν εάν δοθεί περίοδος χάριτος ενός έτους. Επιπλέον οι εκατομύρια εργαζόμενοι που είτε έχουν μείνει χωρίς εργασία, είτε δουλεύουν σε καθεστώς περιορισμένης εργασίας, αδυνατούν να πληρώσουν τα καταναλωτικά τους ή τα στεγαστικά τους δάνεια. Η συγκυρία ήταν καταστροφική. Ο κλάδος των ακινήτων είχε γνωρίσει την μεγαλύτερη επέκταση των τελευταίων 20 ετών, ένα νέο 2008 ήταν εδώ και ένα χρόνο ορατό στις διεθνείς χρηματαγορές φέρνοντας ανησυχία σε ολόκληρο το χρηματοπιστωτικό σύστημα, η φούσκα των ακινήτων είχε λάβει ανεξέλεγκτες διαστάσεις, και οι τράπεζες εκπονούσαν ήδη σχέδια έκτακτης ανάγκης με τις κυβερνήσεις. Δεν έιχαν λογαριάσει με κάτι τόσο γρήγορο, τόσο απρόοπτο και ανεξέλεγκτο. Μεσα σε ένα μήνα έχουν εκμηδενιστεί τρισεκατομύρια σε καθαρή ονομαστική αξία. Η κατάσταση δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί με τα γνωστά χρηματοπιστωτικά εργαλεία. Ολόκληρο το σύστημα αδυνατεί να ανταποκριθεί σε αυτή την πρόκληση. Πολιτικό και κοινωνικό.
Θα χρειαστούν τεράστια ποσά για την διάσωση αεροπορικων, ξενοδοχειακών, και επιχειρήσεων εστίασης σε πρώτη γραμμή, ενώ έπεται η σειρά των τραπεζών που ήδη είναι εκτεθειμένες στον κλάδο των ακινήτων. Εταιρίες όπως η γερμανική Lufthansa έχουν ήδη ζητήσει από την γερμανική κυβέρνηση την προστασία της μέσω άμμεσης κρατικοποίησης. Είναι τόσο τιτάνιο το έργο της οικονομικής επανάκαμψης που πέφτει αποκλειστικά σε κρατικά χέρια, ώστε υπό το βάρος του να μην μπορεί να αντέξει ο υπουργός οικονομικών του κρατιδίου της Έσσης στην Γερμανία Τόμας Σέφερ, με αποτέλεσμα να αυτοκτονήσει. Και αν για την Γερμανία ή την Γαλλία το έργο αυτό είναι τιτάνιο, τότε τι μπορούμε να πούμε για άλλες χώρες οικονομικά ασθενέστερες. Υπάρχουν δύο διαφαινόμενοι δρόμοι, ο ένας είναι μέσα από κοινή προσπάθεια όλων των κρατών μελών της ΕΕ αλλά και των άλλων χωρών, και ο δεύτερος είναι κάθε κράτος να αναλάβει τις ευθύνες μόνο του, πράγμα που σημαίνει διάσπαση του παγκόσμιου οικονομικού συστήματος, οικονομία αυτάρκειας μέσω επιδοτήσεων και δασμολογικών ελέγχων, και κοπής πληθωριστικών νομισμάτων.
Η έκδοση Ευρωομολόγου που τόσο έντονα συζητείται τον τελευταίο καιρό, σκοντάφτει στο άρθρο 125 του καταστατικού της ΕΕ, το οποίο απαγορεύει να εγγυώνται άλλα κράτη μέλη τον δανεισμό τρίτων. Ουσιαστικά το άρθρο στηρίζει την πεποίθηση των πλουσίων μελών του βορρά, ότι κάθε κράτος είναι για την κατάστασή του υπεύθυνο από μόνο του, και μόνο του φέρει την ευθύνη για ότι συμβαίνει, επομένως μόνο του πρέπει να βρει και την λύση. Τώρα όμως έχουμε να κάνουμε με καταστάσεις πρωτόγνωρες. Και η ΕΕ βρίσκεται σε ετοιμότητα να αμυνθεί έναντι κερδοσκόπων που αποσκοπούν να αγοράσουν ευρωπαικές εταιρίες για πενταροδεκάρες. Ήδη μεγάλα funds από τις ΗΠΑ που διαχειρίζονται δισεκατομύρια δολλαρίων εκδήλωσαν την πρόθεσή τους να εκμεταλευτούν την κατάσταση προκειμένου να αγοράσουν όσο πιο πολλές επιχειρήσεις της Ευρώπης μπορούν. Προς άμμεση απάντηση σε αυτή την απειλή, Ισπανία και Ιταλία αμέσως απαγόρευσαν το σορτάρισμα στα χρηματιστήρια τους. Δυστυχώς οι άλλες χώρες δεν τους ακολούθησαν, και πολλοί μένουν με την απορία γιατί. Χωρίς κοινό σχέδιο αμύνης οποιαδήποτε χώρα είναι στο έλεος των κερδοσκόπων. Αν δεν εκπονηθεί κοινό σχέδιο διάσωσης, η ΕΕ κινδινεύει να χωριστεί ή σε δύο κομμάτια, μία ΕΕ του βορρά και μία ΕΕ του Νότου, όπου ο Νότος θα συσπειρώνεται γύρω από την Γαλλία, ή κάθε κράτος να αναλάβει τις τύχες του μόνο του. Και οι δύο περιπτώσεις σημαίνουν περιορισμό των εμπορικών συναλλαγών, επιδοτούμενη παραγωγή, δασμολογικές ζώνες.
Για να αποφευχθεί μία διάσπαση της ΕΕ, θα έπρεπε να πέσει νέο, πολύ, και γρήγορο χρήμα στην αγορά. Θα έπρεπε να καλυφθούν όλοι οι κλάδοι της οικονομίας με έτοιμο χρήμα με την μορφή πιστώσεων, να κρατικοποιηθούν για κάποιο χρονικό διάστημα όσες εταιρίες κοινής ωφελείας αδυνατούν να επιβιώσουν, να επιδοτηθούν οι πιο ευπαθείς κλάδοι, και φυσικά να καταρρίψουμε το ταμπού του πληθωρισμού. Ένας ελεγχόμενος πληθωρισμός ανεβασμένος κατά δύο με τρεις μονάδες δεν θα έφερνε το τέλος του κόσμου, θα μπορούσε όμως να σταθεροποιήσει μία μόνιμη γραμμή χρηματοδότησης, η οποία θα εξασφάλιζε την ηρεμία στην αγορά. Κατά αυτό τον τρόπο σε πρώτη φάση θα ανακοπεί η διαφαινόμενη ανεργία που απειλεί να πάρει ανεξέλεγκτες διαστάσεις, και το μαζικό κύμα πτωχεύεσεων που αναμένεται με το πέρας των μέτρων κατά του κορονοιού.
Η έκδοση Ευρωομολόγου θα πρέπει να είναι ένα μόνο από τα εργαλεία που θα χρησιμοποιηθούν για την ανάσχεση της κρίσης. Θα χρειαστεί ένα κοινό ταμείο ενίσχυσης των ευρωπαικών επιχειρήσεων, με χρήμα το οποίο θα πηγαίνει απευθείας στις επιχειρήσεις που έχουν ανάγκη μέσα από μία κοινή ευρωπαική πλατφόρμα, η οποία θα παρακάμπτει την τοπική γραφειοκρατία των εκάστοτε χωρών. Κατά αυτόν τον τρόπο θα γίνει μία καινούργια αρχή για την οικονομία, απαλλαγμένης από τον μόνιμο βραχνά της πειθαρχίας που επιβάλλουν οι τράπεζες. Τα κράτη μέλη θα έπρεπε να μειώσουν τον ΦΠΑ τους, ενώ οι χώρες που τελούν υπό επιτήρηση όπως η Ελλάδα και η Ιταλία, θα έπρεπε να έχουν την δυνατότητα για μείωση των πλεονασμάτων στα οποία έχουν υποχρεωθεί, και χαλάρωση των υποχρεώσεών τους γενικά, χωρία αυτό να σημαίνει ότι θα είναι χωρίς επιτήρηση.
Ένας τρίτος πυλώνας στον οποίο τόσο η ΕΕ όσο και οι ΗΠΑ θα πρέπει να στηρίξουν οικονομικά, είναι οι χώρες του Τρίτου Κόσμου. Ίσως αυτές οι χώρες να μην επλήγησαν άμμεσα από την επιδημία στον βαθμό που επλήγησαν ΗΠΑ, ή η ΕΕ, οι οικονομίες τους όμως καθηλώθηκαν εντελώς. Οι αγορές για τα προιόντα τους συρρικνώθηκαν εξαιτίας της πτώσης της κατανάλωσης στις εύπορες χώρες του βορρά, επιχειρήσεις κλείνουν, ενώ η ανάγκη των ανθρώπων να εργάζονται καθημερινά τους αποτρέπει να λάβουν τα απαραίτητα μέτρα υγιονομικής ασφάλειας, με αποτέλεσμα να δημιουργούνται όλες αυτές οι προυποθέσεις για επέκταση της επιδημίας στις χώρες τους, χώρες οι οποίες δεν έχουν ούτε καν τα μέσα αντιμετώπισης μιας επιδημίας στον βαθμό που έχουν οι ευρωπαικές χώρες. Οι χώρες ιδιαίτερα της Αφρικής κινδινεύουν να βρεθούν μεταξύ μιας επιδημίας καταστροφικών διαστάσεων ελλείψη ικανών μέσων αντιμετώπισης της, και ενός μαζικού μεταναστευτικού κύματος προς τις πλούσιες χώρες του βορρά, πράγμα που σε συνδυασμό με την κλονισμένη οικονομία του, μπορεί να ανοίξει τους ασκούς του Αιόλου για μία γενική κατάρρευση του συστήματος ανάλογης με αυτήν που έζησε ο εύπορος και πολιτισμένος κόσμος της αρχαιότητας μεταξύ του 2ου και 4ου αιώνα. Είναι επείγουσα ανάγκη να δημιουργηθεί ένα κοινό ταμείο βοήθειας προς τις χώρες του Τρίτου Κόσμου, αποτελούμενο από εισφορές των χωρών της ΕΕ, της Βορείου Αμερικής, Κίνας, Ιαπωνίας, οι οποίες θα χρηματοδοτούν προγράμματα ενίσχυσης υποδομών και επιχειρήσεων σε αυτές τις περιοχές. Τα προγράμματα αυτά πρέπει να διοχετεύονται μέσω κοινών επιτροπών αποτελούμενες από εντόπιους και διεθνείς τεχνικούς και υπαλλήλους απευθείας στους τομείς που χρήζουν στήριξης, παρακάμπτοντας έτσι τις τοπικές αρχές οι οποίες θα προσπαθούσαν να επωφεληθούν προς ίδιο όφελος, ή θα κωλλυσιεργούσαν εξαιτίας της γραφειοκρατίας. Ένα σχέδιο Μάρσαλ για τον Τρίτο Κόσμο πρέπει να μπει σε εφαρμογή πριν η επιδημία σαρώσει και αυτή την πολύπαθη γωνία της γης.
Η Ελλάδα και η θέση της. Προτάσεις.
Προς μεγάλη έκπληξη πολλών, και ακόμη περισσότερο αρκετών στο εξωτερικό, η Ελλάδα αναδείχθηκε σε πρωταγωνιστή αυτής της κρίσης. Έχοντας ένα σχεδόν κατεστραμμένο σύστημα δημόσιας υγείας χάρις στα μέτρα λιτότητας που της επιβλήθηκαν με τα μνημόνια, κατάφερε να συσπειρώσει ολόλκληρο τον πληυθσμό σε μία κοινή αντίδραση, να κινηθεί τόσο πειθαρχημένα όσο καμμία άλλη χώρα της Ευρώπης και Αμερικής, και να ελλαχιστοποιήσει τις απώλειες σε ανθρώπινες ψυχές. Η αντίδραση αυτή έτυχε εγκωμιατικών σχολίων στο εξωτερικό. Αν όμως το υγειονομικό σκέλος της επιδημίας αντιμετωπίστηκε με μεγάλη επιτυχία, τα πράγματα όσον αφορά στο οικονομικό σκέλος, μένουν ακόμη γράμμα βουλωμένο.
Η Ελλάδα είναι μία χώρα που σχεδόν στο 25 με 30% του ΑΕΠ της στηρίζεται στον τουρισμό, έναν κλάδο που τουλάχιστον για φέτος δεν πρόκειται να ξεκολλήσει από το μηδέν. Αναμένονται πολλά λουκέτα σε ξενοδοχειακές μονάδες, ενώ τρομερά δυσοίωνες είναι και οι προοπτικές για τις αεροπορικές εταιρίες, τις ναυτιλιακές, και τις μεταφορικές. Παράλληλα, μεγάλο μέρος της αγροτικής παραγωγής που διοχετεύεται στην εστίαση ειδικά την τουριστική περίοδο, θα πρέπει να βρει άλλες κατευθύνσεις. Επίσης πολλές μικρομεσαίες εμπορικές επιχειρήσεις ζούνε από τον τουρισμό σε ιδιαίτερα ευάλωτες περιοχές της χώρας, ενώ και οι υπόλοιπες δύσκολα θα επιβιώσουν μετά από τα μέτρα καραντίνας που έχουν επιβληθεί. Η Ελλάδα πρέπει να αποφασίσει για ένα πλάνο το συντομότερο δυνατόν. Πρώτα από όλα πρέπει αυτό το πλάνο να είναι ήδη σχεδιασμένο από κοινού με άλλες χώρες του ευρωπαικού νότου, χώρες που έχουν κοινά προβλήματα, και βρίσκονται στην ίδια θέση. Από κοινού η κυβέρνηση πρέπει να διαπραγματευτεί τα εξής μέτρα:
Παύση δανειακών υποχρεώσεων προς τους ευρωπαικούς θεσμούς για τα επόμενα δύο χρόνια.
Οι δανειακές υποχρεώσεις των χωρών του Νότου θα έπρεπε να γνωρίσουν μία περίοδο χάριτος για δύο τουλάχιστον χρόνια, προκειμένου να ανακάμψουν από την κρίση του κορονοιού. Για φέτος αναμένεται κάμψη τουλάχιστον 4% στην Ελλάδα, πράγμα που σημαίνει ότι για να φτάσει ξανά στα επίπεδα του 2019 θα χρειαστεί τουλάχιστον μία ανάπτυξη του 7% για το έτος 2021, πράγμα σχεδόν αδύνατον. Τα ποσά που πρέπει να δοθούν για τις δανειακές υποχρεώσεις των χωρών αυτών, πρέπει άμμεσα να διοχετευθούν στην διάσωση της οικονομίας και των επιχειρήσεων συγκεκριμένα.
Μείωση της φορολογίας στο 18%
Ακούγεται υπερβολικό, αλλά μία φορολογική μείωση στο 18% flat tarif για όλες τις επιχειρήσεις της χώρας, θα έδινε την ευκαιρία στον ιδιωτικό τομέα όχι μόνο να ορθοποδήσει και να καλύψει τις ζημιές του τρέχοντος έτους, αλλά και να καλύψει χαμένο έδαφος περασμένων ετών, ενώ παράλληλα θα δώσει το μύνημα στις εποπτικές αρχές της ΕΕ, ότι η λιτότητα δημιουργεί περισσότερα προβλήματα παρά λύνει.
Μείωση του ΦΠΑ στο 13%
Η μείωση του ΦΠΑ θα κάνει ανταγωνιστικότερη την οικονομία μας, θα αυξήσει την κατανάλωση, και θα βοηθήσει σε μια αρχική συσσώρευση κεφαλαίου, η οποία θα αποτελέσει μαξιλάρι για μία επενδυτική δράση στο μέλλον.
Άμμεση χρησιμοποίηση της βοήθειας του ESM για κάλυψη των πρώτων αναγκών της χώρας.
Η Ελλάδα δεν έχει την πολυτέλεια να αρνηθεί χρηματική βοήθεια άνευ όρων όπως έκανε η Ιταλία. Η Ελλάδα χρειάζεται γρήγορο χρήμα για την διάσωση των άμμεσα πληγέντων επιχειρήσεών της, καθώς και χρήματα για την βελτίωση του συστήματος Υγείας. Υπολογίζεται ότι ένα νοσοκομείο στην Ελλάδα κοστίζει κάπου στα 200€ εκατομύρια. Θα χρειαζόμασταν 4 € δις για την δημιουργία 20 νέων νοσοκομείων, και άλλο ένα δισεκατομμύριο για την βελτιώση είκοσι ήδη υπαρχόντων νοσοκομείων. Αυτά τα χρήματα αποτελούν ουσιαστικά μάνα εξ ουρανού, και πρέπει να αιτηθούν το γρηγορότερο δυνατόν.
Πολιτική επιδοτήσεων
Είτε άμμεσα είτε έμμεσα, η κυβέρνηση πρέπει να αρχίσει μία πολιτική στήριξης των εγχώριων επιχειρήσεων. Οι εξαγορές εγχώριων επιχειρήσεων από ξένες εταιρίες δεν λύνουν το πρόβλημα, πόσο μάλλον όταν γνωρίζουμε ότι τα κέρδη τους θα καταγράφονται σε λογαριασμούς υπεράκτιων τραπεζών. Τόσο ο βιομηχανικός τομέας όσο και ο μεταποιητικός και ο αγροτικός επίσης, χρήζουν άμμεσης βοηθείας. Στην Γερμανία παρά τα μέτρα καραντίνας, επιτράπηκε η είσοδος στην χώρα χιλιάδων εργατών από το εξωτερικό προκειμένου να μην λείψουν εργατικά χέρια από την συγκομιδή. Είναι κάτι που η ελληνική κυβέρνηση θα έπρεπε ήδη εδώ και καιρό να έχει σκεφτεί.
Επιδοτήσεις για διαφήμηση, για παρουσία σε διεθνείς εκθέσεις, όταν το επιτρέψουν οι συνθήκες, στην τιμή του ρεύματος, η διάφορες φορολογικές ελαφρύνσεις στις τιμές των καυσίμων και των μεταφορών, θα ήταν το καλύτερο φάρμακο για τον χειμαζόμενο επιχειρηματικό τομέα. Άμμεση επίσης επιχορήγηση χαμηλότοκων δανείων σε επιχειρήσεις όπως κάνουν αυτή την στιγμή οι ΗΠΑ και άλλες ευρωπαικές χώρες, θα ήταν μία ανάσα ζωής για τον δοκιμαζόμενο επιχειρηματικό κλάδο της χώρας.
Παύση των πλεονασμάτων για δύο χρόνια, ή μείωσή τους.
Τα ποσά που έχουν συσσωρευθεί από την πολιτική εμφάνισης πλεονασμάτων στην χώρα, είναι δύσκολο να ακολουθηθεί υπό τις παρούσες συνθήκες. Η Ελλάδα πρέπει να διαπραγματευθεί με τις Βρυξέλλες μία περίοδο χάριτος δύο ετών, ή τουλάχιστον μείωσής τους για τα επόμενα τέσσερα έτη.
Η ΕΕ έδειξε ότι θέλει να βοηθήσει παρά τις διαφορές στην νοοτροπία και στον τρόπο αντιμετώπισης διαφόρων οικονομικών προβλημάτων. Η Ελλάδα δεν πρέπει να χάσει αυτή την ευκαιρία. Πρέπει το συντομότερο δυνατόν να δημιουργήσει μία πλατφόρμα συνεργασίας μεταξύ των χωρών του Νότου, καθώς επίσης και με τα Βαλκάνια. Ειδικά σε αυτή την περίπτωση η Ελλάδα πρέπει να πρωτοστατήσει στην εκπόνηση κοινών σχεδίων αντιμετώπισης της οικονομικής κρίσης που έρχεται. Είναι μία πρωτοφανής ευκαιρία για την χώρα μας να αναλάβει ξανά ηγετικό ρόλο στα Βαλκάνια, όχι μόνο μέσω των ευρωπαικών θεσμικών οργάνων, αλλά κυρίως μέσω επιχειρηματικών πρωτοβουλιών που θα έχουν σημείο εκκίνησης την Ελλάδα.
Δημήτριος Ντόικος.
